Terug naar nieuws

Waterafhankelijke economie in Oost- en Midden Nederland dreigt vast te lopen

Opinie

Drinkwater Levering9 februari 2023Roy Tummers

Bedrijven die drinkwater nodig hebben in hun proces kunnen zich anno 2023 beter niet in het leveringsgebied van drinkwaterbedrijf Vitens vestigen. In het gebied dat uit vijf provincies bestaat, is de levering van drinkwater aan bedrijven namelijk niet meer gegarandeerd. Vitens heeft in 2022 maar liefst 19 keer een aanvraag volledig of deels niet kunnen honoreren. Dit gaat veelal om bedrijven die al in het gebied actief zijn en meer drinkwater willen afnemen, bijvoorbeeld omdat ze hun productie willen uitbreiden. Vitens heeft recentelijk bekend gemaakt dat nieuwe zakelijke drinkwateraanvragen met een omvang van de aansluitcapaciteit van 6000 liter per uur of meer worden getoetst op “passend gebruik” en op de “bijdrage aan waterbesparing”.

Noodkreet

Eind 2021 kwam Vitens nogal plotseling met een noodkreet. In een brief aan de provincie Overijssel meldde het drinkwaterbedrijf dat de drinkwatervoorziening in Overijssel en daarmee de leveringszekerheid onder hoge druk staat. Het drinkwatergebruik groeit hard en er zijn onvoldoende mogelijkheden om in die groei te voorzien. De zoektocht naar nieuwe winningen en de bijbehorende processen en procedures duren volgens Vitens te lang. Om die reden vroeg het bedrijf de provincie om zorg te dragen voor volledige inzetbaarheid van de huidige winvergunningen, zonder dat er keer op keer beperkingen worden opgelegd of aanvullend onderzoek wordt gevraagd. Daarnaast wil Vitens dat de provincie alles op alles zet om tijdig voldoende winmogelijkheden beschikbaar te stellen om de autonome groei van de drinkwatervraag én de ontwikkelopgave te kunnen faciliteren.

Ongekende situatie

De druk op de leveringszekerheid in het gebied van Vitens is voor Nederland ongekend. Bedrijven die afhankelijk zijn van drinkwater lijken daar nu de dupe van te worden. Het probleem van de verminderde waterbeschikbaarheid wordt namelijk op hun bord gelegd. Vitens zegt niet verplicht te zijn om drinkwater te leveren aan bedrijven. Gevolg is dat het voor bedrijven in het Vitens-gebied lastig wordt om hun ambities te realiseren als daarvoor drinkwater nodig is. In het Vitens-gebied zijn relatief veel voedingsmiddelenbedrijven gevestigd. Deze bedrijven hebben meestal drinkwater nodig voor de productie van levensmiddelen. Alternatieven zijn er vaak niet en als ze er al zijn, bijvoorbeeld omdat er oppervlaktewater in de omgeving aanwezig is, dan is zo’n alternatief vrijwel nooit op korte termijn te realiseren omdat de (uiterst kostbare) infrastructuur er niet is. Eigenstandig grondwater onttrekken zou een alternatief kunnen zijn maar dat ligt niet voor de hand aangezien dat grondwater nou juist zo schaars is en het verkrijgen van een winvergunning bijzonder lastig. Dat weet Vitens als geen ander. Kortom, de bedrijven zitten klem.

Passend gebruik

De druk op de leveringszekerheid is ongekend maar de reactie van Vitens is dat ook. Vitens honoreert namelijk alleen nog maar aanvragen van bedrijven die kunnen aantonen dat het gebruik “passend” is. Ook moeten de bedrijven een “bijdrage leveren aan waterbesparing”. Daarvoor heeft Vitens een toetsingskader in het leven geroepen. Dit roept een hoop vragen op. Wat verstaat Vitens onder passend gebruik? Is het passend als drinkwater wordt gebruikt voor de stoomproductie? En mag drinkwater nog worden gebruikt voor het wassen van aardappels? Gaat Vitens een kijkje nemen in de fabriek om te beoordelen voor welke productieprocessen het gebruik van drinkwater al dan niet passend is? Hoe gaat Vitens die afweging maken? Is Vitens überhaupt degene die kan en moet bepalen wanneer er sprake is van passend gebruik? Kunnen bedrijven bezwaar maken als Vitens stelt dat het gebruik niet passend is? Het drinkwaterbedrijf gaat ook kijken naar de bijdrage die een bedrijf levert aan het bevorderen van waterbesparing. Dit roept zo mogelijk nog meer vragen op. Wanneer bespaart een bedrijf voldoende water? En is een plan voldoende of moeten bedrijven resultaten overleggen aan Vitens?

Tandje erbij

Dat bedrijven zuinig moeten zijn met drinkwater is evident. Gelukkig laten de cijfers zien dat ze niet kwistig met drinkwater omspringen. Volgens het CBS is het leidingwatergebruik in 2020 ongeveer gelijk aan het gebruik tien jaar eerder tijdens de economische crisis. De economische omvang van de sector industrie is echter aanzienlijk groter dan in 2010. De bedrijven gebruiken dus relatief minder water per eenheid product. Dat is goed nieuws maar dat betekent niet dat de bedrijven stil zitten. Dat laten de recente en toekomstige ontwikkelingen simpelweg niet toe. De grenzen van het water- en bodemsysteem zijn in zicht dus er moet een tandje bij. Dat geldt overigens niet alleen voor bedrijven maar voor alle watergebruikers. In een recente Kamerbrief wordt aan grootgebruikers gevraagd om uiterlijk in 2035 20% minder drinkwater te gebruiken. Grootgebruikers gaan deze uitdaging graag aan.  

Sleutelrol voor provincies

De waterafhankelijke industrie is belangrijk voor de Nederlandse economie. Waterafhankelijke sectoren zijn samen verantwoordelijk voor bijna 20% van de nationale economie. Ook in de vijf provincies waar Vitens drinkwater levert is het economische belang van de waterafhankelijke bedrijven groot. Hoe kunnen we voorkomen dat het regionale ondernemingsklimaat in het gebied ernstig wordt aangetast en de waterafhankelijke economie tot stilstand komt? De sleutelrol ligt bij de provincies. Deze rol hebben ze vanuit de zogenaamde zorgplicht uit de Drinkwaterwet en uiteraard ook vanuit hun verantwoordelijkheid voor het regionale ondernemingsklimaat en de werkgelegenheid. Provincies moeten zich maximaal inspannen om drinkwaterwinningen uit te breiden. Vergunningen moeten sneller en makkelijker worden gegeven. Verzoeken voor nieuwe locaties waar grondwater kan worden gewonnen moeten prioriteit krijgen. Waar nodig moeten regels of procedures worden veranderd. De nood is aan de man. Recent heeft Vitens met de provincie Overijssel een convenant gesloten waarin deze zaken aan de orde komen. Dat is een goede eerste stap.  

Toekomstbestendige drinkwatervoorziening

Ook Vitens zelf heeft een cruciale rol. Het bedrijf moet er alles aan doen om de drinkwatervoorziening te borgen. Dat betekent (tijdig) investeren in de voorziening, in onderzoek naar het gebruik van alternatieve bronnen zoals oppervlaktewater maar ook in het voeren van gesprekken met bedrijven om zo te bezien hoe ze kunnen worden geholpen. Als tegelijkertijd de provincies hun verantwoordelijkheid nemen voor het regionale ondernemingsklimaat en bedrijven hun (drink)watergebruik verder verduurzamen, kan het tij worden gekeerd en kan Nederland een aantrekkelijk vestigingsland blijven voor waterafhankelijke bedrijven. Dan is het ook niet langer nodig om het waterbeschikbaarheidsprobleem over de schutting van de bedrijven te gooien en kan het toetsingskader de prullenbak in.

Roy Tummers
Directeur Water, Koninklijke Vereniging voor Energie, Milieu en Water.