Is een capaciteitsmechanisme nodig?
TenneT roept in Monitor Leveringszekerheid op tot duidelijkheid over capaciteitsmechanisme
Vorige week publiceerde TenneT de jaarlijkse Monitor Leveringszekerheid, waarin de stand van zaken met betrekking tot leveringszekerheid van elektriciteit uiteen gezet wordt en prognoses worden gedaan voor de lange termijn. Uit de rapportage blijkt dat de leveringszekerheid na 2030 in gevaar zou kunnen komen. De loss of load expectancy (LOLE), de maatstaf voor het aantal uren per jaar waarop niet aan de vraag naar elektriciteit voldaan kan worden, zou in steekjaren 2033 en 2035 naar respectievelijk 12,6 en 9,2 uren per jaar gaan. TenneT hanteert een norm van maximaal 4 uur LOLE. Deze cijfers roepen de vraag op wat is nodig om de leveringszekerheid te garanderen en of een capaciteitsmechanisme uitkomst zou kunnen bieden. Het Ministerie van Klimaat en Groene Groei heeft aangekondigd onderzoek te laten doen.
De markt
De ontvlechting van de voormalige geïntegreerde nutsbedrijven en de liberalisering van de Nederlandse energiemarkten hebben tot het ontwerp geleid van de huidige elektriciteitsmarkt. Dit marktmodel, dat als doel heeft een goed functionerende, liquide en transparante elektriciteitsmarkt te garanderen, heeft altijd goed gefunctioneerd. In de afgelopen jaren is dit veranderd. Toegang tot het net, en daarmee de energiemarkt, werd niet meer vanzelfsprekend met als gevolg druk op efficiënte uitkomsten en toenemende kosten voor balancering. Door achterlopende netuitbreidingen is de ruimte op het elektriciteitsnet onvoldoende om de huidige vraag aan te kunnen.
Daarnaast wordt de balanshandhaving op het net ook steeds ingewikkelder. In het verleden kwam het voornaamste deel van de Nederlandse elektriciteit uit (decentrale) gascentrales. Deze centrales zijn erg betrouwbaar en zorgen voor een constante stroom die makkelijk op- en afgeregeld kan worden als dat nodig is zonder dat energie over hele grote afstanden over het elektriciteitsnet hoefde te worden getransporteerd.
Met de grootschalige introductie van hernieuwbare bronnen, zon- en windenergie, is de situatie drastisch veranderd. Deze bronnen zijn immers afhankelijk van het weer en zijn daardoor minder flexibel. Daarnaast zijn ze wijdverspreid en niet altijd op de meest logische locatie, dicht bij de vraag, gesitueerd. Om toch de balans te kunnen handhaven en leveringszekerheid te borgen is er noodzaak voor (CO2-vrij) regelbaar vermogen om vraag en aanbod altijd in balans te brengen en stabiliteit van het net veilig te stellen. Uit de Monitor Leveringszekerheid blijkt dat TenneT verwacht dat het regelbaar vermogen na 2030 onvoldoende zal zijn om hierin te voorzien. Belangrijkste oorzaak: onvoldoende vertrouwen bij investeerders dat de markt ongestoord en dus zonder overheidsingrijpen blijft functioneren.
Capaciteitsmechanisme
Als oplossing voor het gebrek aan leveringszekerheid wordt vaak een capaciteitsmechanisme of capaciteitsmarkt genoemd. Met een capaciteitsmechanisme worden elektriciteitsopwekeenheden, batterijen, of stroomverbruikers betaald om capaciteit te reserveren ter overbrugging van situaties waarin het reguliere aanbod niet aan de vraag zou kunnen voldoen. Hiermee ontstaat een ‘verzekering’ voor behoud van de leveringszekerheid en wordt daar een premie voor betaald via bijvoorbeeld belastingen, nettarieven of een opslag op de elektriciteitsprijs. Het risico op extreem hoge prijzen en wellicht afschakelen wordt dus afgekocht met structurele kosten.
Zorgen hierbij zijn dat hiermee de energy-only markt, een markt die slechts over de in- en verkoop van energy gaat, verstoord wordt en dat een capaciteitsmechanisme leidt tot behoud van afgeschreven productie-eenheden ten koste van investeringen in vernieuwing. Een goed functionerende markt zou immers ook tekorten op moeten lossen zonder extern ingrijpen. Wanneer de leveringszekerheid in gevaar komt is dat dus een signaal dat de markt niet goed functioneert. Dit zou bijvoorbeeld kunnen komen door regulatorische onzekerheden voor investeringen in opwek, opslag en flexibiliteit.
Ingrijpen in de markt onwenselijk
Algemeen directeur Hans Grünfeld van VEMW: “Ingrijpen in de markt werkt altijd marktverstorend en is daarom ook bijna altijd onwenselijk. Indien de markt niet goed functioneert moet eerst onderzocht worden waarom de markt niet goed functioneert. Wij roepen het ministerie op om in hun onderzoek naar het capaciteitsmechanisme oog te houden voor deze vraag. Het voornaamste probleem is dat de uitfasering van regelbare gascentrales sneller gaat dan de ontwikkeling van CO2-vrij regelbaar vermogen. Wanneer deze ontwikkelingen beter op elkaar afgestemd worden verdwijnt ook de behoefte aan een capaciteitsmechanisme.”
Bekijk in onze Kennisbank het rapport van TenneT "Monitoring leveringszekerheid 2025".